English
Georgian
ჩვენს შესახებ
„ენციკლოპედია“, როგორც ცნობილია, ნიშნავს ცოდნის წრეს. იგი ეპოქის ამსახველი სარკე, წარსულის მატიანე და ქვეყნის კულტურული დონის გამოხატულებაა.
საქართველოში ენციკლოპედიურ და ლექსიკოგრაფიულ საქმიანობას დიდი ხნის ტრადიცია აქვს. ჯერ კიდევ შუა საუკუნეებში ფილოსოფიურ-თეოლოგიურ და საისტორიო-ჰაგიოგრაფიულ თხზულებებს თითქმის ყოველთვის ერთვოდა ენციკლოპედიური ხასიათის კომენტარი. სამეცნიერო ცნობების, ტერმინების განმარტებანი უხვად გვხვდება ეფრემ მცირის, იოანე პეტრიწის, არსენ იყალთოელისა და სხვა მოღვაწეთა ნაშრომებში.
ქართული საენციკლოპედიო-ლექსიკოგრაფიული მეცნიერების განვითარებაში უდიდესი როლი ითამაშა სულხან-საბა ორბელიანის „ლექსიკონი ქართული" (1685-1716), რომელიც XVIII ს-ის მიწურულს ენციკლოპედიური მასალით შეავსო ცნობილმა მწიგნობარმა დავით რექტორმა. ქართული საგანმანათლებლო ცოდნის ისტორიაში განსაკუთრებული ადგილი უკავია იოანე ბატონიშვილის ენციკლოპედიურ ნაშრომს „კალმასობა" (1813-1828). 1898-99 წლებში ივანე როსტომაშვილის რედაქციით გამოვიდა მრავალტომეულად განზრახული რუსულ–ქართული ენციკლოპედიული ლექსიკონის პირველი ოთხი წიგნი. XX ს-ის დასაწყისში ქართველმა მეცნიერებმა ალექსანდრე ცაგარელის, ვასილ პეტრიაშვილისა და ალექსანდრე ხახანაშვილის მეთაურობით გადაწყვიტეს „ქართული ენციკლოპედიის“ გამოცემა, თუმცა იმ დროს ეს პატრიოტული წამოწყება უშედეგო აღმოჩნდა. გასული საუკუნის დასაწყისში მეცნიერებისა და კულტურის განვითარებამ, ეროვნული ინტელიგენციის მომძლავრებამ კიდევ უფრო თვალსაჩინო გახადა ქართული ენციკლოპედიის შექმნის აუცილებლობა. ამდენად, XX ს-ის 30-იან წლებში საფუძველი ჩაეყარა „დიდი ქართული საბჭოთა ენციკლოპედიის" გამოცემას (მთავარი რედაქტორი – მალაქია ტოროშელიძე, პასუხისმგებელი მდივანი – სიმონ ყაუხჩიშვილი). 1933 წელს მზად იყო გამოცემის სიტყვანი, მაგრამ შემდგომ ეტაპზე თავი იჩინა სხვადასხვა სიძნელემ, მათ შორის მასობრივმა რეპრესიებმაც, და 40-იანი წლების დასაწყისში გამოცემაზე მუშაობა შეწყდა. გამოჩენილ ქართველ მეცნიერთა (ივანე ჯავახიშვილი, კორნელი კეკელიძე, სიმონ ჯანაშია, გერონტი ქიქოძე და სხვ.) არქივში შემორჩენილი წერილები უცვლელადაა შეტანილი ქართულ საბჭოთა ენციკლოპედიაში.
თანამედროვე ქართულ ენციკლოპედიას საფუძველი ჩაეყარა 1965 წლიდან. საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის პრეზიდიუმთან შეიქმნა ქართული ენციკლოპედიის სპეციალური სამეცნიერო რედაქცია. მთავარ რედაქტორად დაინიშნა ირაკლი აბაშიძე, რომელმაც ირგვლივ შემოიკრიბა საენციკლოპედიო საქმისათვის თავდადებული საზოგადო მოღვაწეები. შეიქმნა მაღალკვალიფიციური მთავარი სამეცნიერო კოლეგია (ხელმძღვანელები: გიორგი წერეთელი და ვიქტორ კუპრაძე, 1992-2000 – ვახტანგ ბერიძე, 2001–იდან როინ მეტრეველი). ირაკლი აბაშიძის გარდაცვალების შემდეგ 1992-2006 წლებში მთავარი რედაქტორი იყო ავთანდილ საყვარელიძე, 2006-იდან კი რედაქციას ხელმძღვანელობს ზურაბ აბაშიძე.
ქართული ენციკლოპედიის მთავარი რედაქტორის მოადგილეები იყვნენ: 1966-72 – გიორგი ჟორჟოლიანი, 1972-85 – როინ მეტრეველი, 1986-92 – ავთანდილ საყვარელიძე; პასუხისმგებელი მდივნები: თენგიზ ხოშტარია, იაგო ვარდოსანიძე, 2002-იდან – ზურაბ ჭელიძე.
თავდაპირველად რედაქცია განთავსდა მწერალთა კავშირის სხვენში, მალე, ირაკლი აბაშიძის ძალისხმევით, მთავრობამ შენობის ასაშენებელი თანხა გამოყო, რომლის ინტერიერი გააფორმა ზურაბ წერეთელმა. მან მოიწვია სახელოვანი ქართველი მხატვრები: კ. იგნატოვი, გ. ალექსი-მესხიშვილი, ი. ოჩიაური, კ. გურიელი, გ. თოთიბაძე და სხვ. შენობა სანიმუშოდ გაფორმდა. 1970 წელს ენციკლოპედისტებმა ახალსახლობა იზეიმეს.
მხატვარმა ანტონ დუმბაძემ სპეციალურად ენციკლოპედიისათვის შექმნა იმ დროს არსებულ ყველა ქართულ შრიფტზე 30 პროცენტით პატარა შრიფტი, რომელიც ეკონომიური, ტევადი და საკმაოდ ადვილი წასაკითხი იყო. მან იოლად გადაჭრა გამოცემის მოცულობის მნიშვნელოვანი ზრდის პრობლემა. შრიფტს ირაკლი აბაშიძემ „საენციკლოპედიო“ უწოდა, რითაც მოგვარდა ენციკლოპედიაში შესატან სტატიათა თითქმის 30 ათასი ერთეულით გაზრდის საკითხი. ენციკლოპედია თავისი ინფორმაციის შემცველობით, ილუსტრირებითა და სხვა მასალით რეალურად 20–ტომიანი გამოცემის ბადალია.
დამუშავდა ქართული წყაროები და შედეგად ჩამოყალიბდა დარგობრივ–თემატური სიტყვანები, შედგა კარტოთეკა, სატრანსკრიფციო ჯგუფში ითარგმნა უცხოური ენებიდან მომდინარე ტერმინები, ტოპონიმები და გვარ–სახელები, რაც შემდგომ საფუძვლად დაედო ორთოგრაფიულ ლექსიკონთა სერიას; გაკეთდა სტატიების ტექნიკურ–ორთოგრაფიული გაფორმების, ციტატების მოყვანის, ბიბლიოგრაფირების, მითითებათა სისტემის ილუსტრირებისა და კარტოგრაფირების, შემოკლებათა მეთოდული მითითებები.
ენციკლოპედიას აქვს ბიბლიოთეკა 22 ათასი წიგნადი ფონდით. ქართველმა ენციკლოპედისტებმა წამყვან მეცნიერებთან და კულტურის მოღვაწეებთან ერთად შექმნეს გამოცემა, რომელიც საცნობარო–საინფორმაციო მასალების მეცნიერული დონით და გამოცემის კულტურით ბევრ ტრადიციულ უნივერსალურ ენციკლოპედიას უტოლდება.
ირაკლი აბაშიძის სახელობის ქართული ენციკლოპედიის რედაქციამ ღირსეულად აღასრულა ჩვენი წინაპრების ოცნება, შექმნა ეროვნული, მაღალმეცნიერულ დონეზე შესრულებული ენციკლოპედია, რამაც მკვიდრი საფუძველი ჩაუყარა საენციკლოპედიო საქმის თეორიულ და პრაქტიკულ ცენტრს საქართველოში.
2007 წლის დეკემბრიდან ქართული ენციკლოპედია გადავიდა საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის შენობაში და მეხუთე სართულზე განთავსდა.
საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის აკადემიური საბჭოს 2008 წლის 11 ივნისის დადგენილებით ქართული ენციკლოპედიის ირ. აბაშიძის სახელობის მთავარი სამეცნიერო რედაქცია გახდა საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის სპეციალური სამეცნიერო და სარედაქციო–საგამომცემლო სტრუქტურული ერთეული.
43-წლიანი არსებობის მანძილზე ენციკლოპედიამ ქართველი მკითხველს მიაწოდა ღირშესანიშნავი გამოცემები.
საქართველოში ენციკლოპედიურ და ლექსიკოგრაფიულ საქმიანობას დიდი ხნის ტრადიცია აქვს. ჯერ კიდევ შუა საუკუნეებში ფილოსოფიურ-თეოლოგიურ და საისტორიო-ჰაგიოგრაფიულ თხზულებებს თითქმის ყოველთვის ერთვოდა ენციკლოპედიური ხასიათის კომენტარი. სამეცნიერო ცნობების, ტერმინების განმარტებანი უხვად გვხვდება ეფრემ მცირის, იოანე პეტრიწის, არსენ იყალთოელისა და სხვა მოღვაწეთა ნაშრომებში.
ქართული საენციკლოპედიო-ლექსიკოგრაფიული მეცნიერების განვითარებაში უდიდესი როლი ითამაშა სულხან-საბა ორბელიანის „ლექსიკონი ქართული" (1685-1716), რომელიც XVIII ს-ის მიწურულს ენციკლოპედიური მასალით შეავსო ცნობილმა მწიგნობარმა დავით რექტორმა. ქართული საგანმანათლებლო ცოდნის ისტორიაში განსაკუთრებული ადგილი უკავია იოანე ბატონიშვილის ენციკლოპედიურ ნაშრომს „კალმასობა" (1813-1828). 1898-99 წლებში ივანე როსტომაშვილის რედაქციით გამოვიდა მრავალტომეულად განზრახული რუსულ–ქართული ენციკლოპედიული ლექსიკონის პირველი ოთხი წიგნი. XX ს-ის დასაწყისში ქართველმა მეცნიერებმა ალექსანდრე ცაგარელის, ვასილ პეტრიაშვილისა და ალექსანდრე ხახანაშვილის მეთაურობით გადაწყვიტეს „ქართული ენციკლოპედიის“ გამოცემა, თუმცა იმ დროს ეს პატრიოტული წამოწყება უშედეგო აღმოჩნდა. გასული საუკუნის დასაწყისში მეცნიერებისა და კულტურის განვითარებამ, ეროვნული ინტელიგენციის მომძლავრებამ კიდევ უფრო თვალსაჩინო გახადა ქართული ენციკლოპედიის შექმნის აუცილებლობა. ამდენად, XX ს-ის 30-იან წლებში საფუძველი ჩაეყარა „დიდი ქართული საბჭოთა ენციკლოპედიის" გამოცემას (მთავარი რედაქტორი – მალაქია ტოროშელიძე, პასუხისმგებელი მდივანი – სიმონ ყაუხჩიშვილი). 1933 წელს მზად იყო გამოცემის სიტყვანი, მაგრამ შემდგომ ეტაპზე თავი იჩინა სხვადასხვა სიძნელემ, მათ შორის მასობრივმა რეპრესიებმაც, და 40-იანი წლების დასაწყისში გამოცემაზე მუშაობა შეწყდა. გამოჩენილ ქართველ მეცნიერთა (ივანე ჯავახიშვილი, კორნელი კეკელიძე, სიმონ ჯანაშია, გერონტი ქიქოძე და სხვ.) არქივში შემორჩენილი წერილები უცვლელადაა შეტანილი ქართულ საბჭოთა ენციკლოპედიაში.
თანამედროვე ქართულ ენციკლოპედიას საფუძველი ჩაეყარა 1965 წლიდან. საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის პრეზიდიუმთან შეიქმნა ქართული ენციკლოპედიის სპეციალური სამეცნიერო რედაქცია. მთავარ რედაქტორად დაინიშნა ირაკლი აბაშიძე, რომელმაც ირგვლივ შემოიკრიბა საენციკლოპედიო საქმისათვის თავდადებული საზოგადო მოღვაწეები. შეიქმნა მაღალკვალიფიციური მთავარი სამეცნიერო კოლეგია (ხელმძღვანელები: გიორგი წერეთელი და ვიქტორ კუპრაძე, 1992-2000 – ვახტანგ ბერიძე, 2001–იდან როინ მეტრეველი). ირაკლი აბაშიძის გარდაცვალების შემდეგ 1992-2006 წლებში მთავარი რედაქტორი იყო ავთანდილ საყვარელიძე, 2006-იდან კი რედაქციას ხელმძღვანელობს ზურაბ აბაშიძე.
ქართული ენციკლოპედიის მთავარი რედაქტორის მოადგილეები იყვნენ: 1966-72 – გიორგი ჟორჟოლიანი, 1972-85 – როინ მეტრეველი, 1986-92 – ავთანდილ საყვარელიძე; პასუხისმგებელი მდივნები: თენგიზ ხოშტარია, იაგო ვარდოსანიძე, 2002-იდან – ზურაბ ჭელიძე.
თავდაპირველად რედაქცია განთავსდა მწერალთა კავშირის სხვენში, მალე, ირაკლი აბაშიძის ძალისხმევით, მთავრობამ შენობის ასაშენებელი თანხა გამოყო, რომლის ინტერიერი გააფორმა ზურაბ წერეთელმა. მან მოიწვია სახელოვანი ქართველი მხატვრები: კ. იგნატოვი, გ. ალექსი-მესხიშვილი, ი. ოჩიაური, კ. გურიელი, გ. თოთიბაძე და სხვ. შენობა სანიმუშოდ გაფორმდა. 1970 წელს ენციკლოპედისტებმა ახალსახლობა იზეიმეს.
მხატვარმა ანტონ დუმბაძემ სპეციალურად ენციკლოპედიისათვის შექმნა იმ დროს არსებულ ყველა ქართულ შრიფტზე 30 პროცენტით პატარა შრიფტი, რომელიც ეკონომიური, ტევადი და საკმაოდ ადვილი წასაკითხი იყო. მან იოლად გადაჭრა გამოცემის მოცულობის მნიშვნელოვანი ზრდის პრობლემა. შრიფტს ირაკლი აბაშიძემ „საენციკლოპედიო“ უწოდა, რითაც მოგვარდა ენციკლოპედიაში შესატან სტატიათა თითქმის 30 ათასი ერთეულით გაზრდის საკითხი. ენციკლოპედია თავისი ინფორმაციის შემცველობით, ილუსტრირებითა და სხვა მასალით რეალურად 20–ტომიანი გამოცემის ბადალია.
დამუშავდა ქართული წყაროები და შედეგად ჩამოყალიბდა დარგობრივ–თემატური სიტყვანები, შედგა კარტოთეკა, სატრანსკრიფციო ჯგუფში ითარგმნა უცხოური ენებიდან მომდინარე ტერმინები, ტოპონიმები და გვარ–სახელები, რაც შემდგომ საფუძვლად დაედო ორთოგრაფიულ ლექსიკონთა სერიას; გაკეთდა სტატიების ტექნიკურ–ორთოგრაფიული გაფორმების, ციტატების მოყვანის, ბიბლიოგრაფირების, მითითებათა სისტემის ილუსტრირებისა და კარტოგრაფირების, შემოკლებათა მეთოდული მითითებები.
ენციკლოპედიას აქვს ბიბლიოთეკა 22 ათასი წიგნადი ფონდით. ქართველმა ენციკლოპედისტებმა წამყვან მეცნიერებთან და კულტურის მოღვაწეებთან ერთად შექმნეს გამოცემა, რომელიც საცნობარო–საინფორმაციო მასალების მეცნიერული დონით და გამოცემის კულტურით ბევრ ტრადიციულ უნივერსალურ ენციკლოპედიას უტოლდება.
ირაკლი აბაშიძის სახელობის ქართული ენციკლოპედიის რედაქციამ ღირსეულად აღასრულა ჩვენი წინაპრების ოცნება, შექმნა ეროვნული, მაღალმეცნიერულ დონეზე შესრულებული ენციკლოპედია, რამაც მკვიდრი საფუძველი ჩაუყარა საენციკლოპედიო საქმის თეორიულ და პრაქტიკულ ცენტრს საქართველოში.
2007 წლის დეკემბრიდან ქართული ენციკლოპედია გადავიდა საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის შენობაში და მეხუთე სართულზე განთავსდა.
საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის აკადემიური საბჭოს 2008 წლის 11 ივნისის დადგენილებით ქართული ენციკლოპედიის ირ. აბაშიძის სახელობის მთავარი სამეცნიერო რედაქცია გახდა საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის სპეციალური სამეცნიერო და სარედაქციო–საგამომცემლო სტრუქტურული ერთეული.
43-წლიანი არსებობის მანძილზე ენციკლოპედიამ ქართველი მკითხველს მიაწოდა ღირშესანიშნავი გამოცემები.
Georgian